اعلام حریق
امروزه روند توسعه و پیشرفت صنعت ساختمان به گونه ای است که می توان با استفاده بهینه از امکانات و تکنولوژی های موجود، فضاها و ساختمان ها را در مقابل خطراتی از قبیل حریق، آتش سوزی، سرقت و … مقاوم ساخت . بدیهی است که با توجه به آمارهای موجود، خسارت های مالی و جانی ایجاد شده در زمان حریق و آتش سوزی، می توان دریافت که همواره پیشگیری بهتر از درمان است. لذا استفاده از سیستم های کشف و اعلام حریق نقش مهمی را در پیشگیری از بروز حریق و آتش سوزی و نیز حفاظت از جان و مال افراد را ایفا می کند.
سیستم های کشف و اعلام (اعلان) حریق که چندین دهه از طول عمر آن در جهان می‌گذرد توانسته به خوبی جایگاه مناسبی را در صنعت ساختمان و تکنولوژی های مربوط به آن بدست آورد به گونه ای که ما امروزه در استانداردهای متعدد معتبر خارجی BS 5839-1 و NFPA 72 ، داخلی 1-19864 و همچنین مقررات ملی ساختمان مبحث سوم و سیزدهم کشورمان یا دستورالعمل های طراحی و اجرای سیستم های اعلام حریق شاهد تاکید لزوم استفاده این سیستم در ساختمان ها (بر اساس نوع کاربری و تعداد طبقات و …) هستیم.
حال می توان آگاهی به موقع از محل حریق و اطلاع رسانی سریع در هنگام آتش سوزی، کاهش زمان شناسایی و دسترسی به مکان حریق، تخلیه سریع و به موقع ساکنین، کنترل حریق و تاسیسات وابسته به آن را به عنوان محاسن استفاده سیستم کشف و اعلام حریق کارآمد نام برد.
بخشی از مجموعه آروین کیفیت پردیس از سال 1398 فعالیت خودرا به طور رسمی در زمینه سیستم های اعلام حریق آغاز نموده و باانجام پروژهای بزرگ در زمینه های مختلف توانسته است توانمندی های خودرا به اثبات برساند.
تجهیزات اعلام حریق یکی از مهم ترین تجهیزات در اماکن و منازل می باشند که خرید تجهیزات اعلام حریق جزوی از مهم ترین مواردی است که باید برای تامین امنیت ساختمان و یا هر مکان دیگر داشته باشید. انواع سیستم اعلام حریق وجود دارد که باید متناسب با نیازتان و نوع ساختمان، آن را تهیه کنید.
سیستم اعلام حریق
سیستم های اعلام حریق (که معمولاً با نام های هشدار دهنده دود و ردیاب دود نیز شناخته می شوند) دستگاه هایی هستند که برای تشخیص آتش سوزی در یک ساختمان استفاده می شوند و با به صدا درآوردن آژیر به ساکنان و همچنین به اداره آتش نشانی وضعیت را اطلاع می دهد.
اجزای اصلی سیستم اعلام حریق شامل آشکارسازهای دود بوده و سایر ردیاب ها مانند گرما، ردیاب های گاز، زنگ هشدار، فلاشر و پنل کنترل می توانند امنیت را بیشتر کنند. از مزایای سیستم های اعلام حریق می توان به هشدار زودهنگام و نجات جان و مال افراد اشاره کرد. توصیه می شود که هر ساختمان از نوع متفاوتی از اعلام حریق استفاده کند.
سیستم های اعلام حریق که امروزه استفاده می کنیم ممکن است شامل سنسورهای هوشمند، پنل های کنترل هوشمند و ادغام با سایر خدمات ساختمان باشند، اما ماهیت اصلی سیستم های اعلام حریق ثابت باقی می ماند و عملکرد آن ها این است که هشدارهای ایمنی را صادر کنند.
نحوه عملکرد سیستم اعلام حریق
در سیستم اعلام حریق، هشدار به دو صورت اتوماتیک و دستی وجود دارد. انواع آشکارسازها برای تشخیص دود، شعله، گاز یا گرمای ناشی از آتش سوزی، پیامی به کنترل پنل سامانه ارسال و وجود آتش سوزی به ساکنین و ناظران اعلام می شود. در نوع دستی که باید توسط اپراتور فعال شود، سیستم اعلام حریق توسط دکمه یا اهرم اعلام حریق در نقاط خاصی فعال می شود.
انواع سیستم اعلام حریق
تجهیزات اعلام حریق شامل دو نوع اصلی هستند که شامل سیستم های اعلام حریق معمولی و آدرس پذیر (هوشمند) می شوند. در ادامه به این سیستم ها می پردازیم:
سیستم اعلام حریق معمولی یا متعارف
سیستم های اعلام حریق استاندارد ارزان هستند و اغلب در فضاهای کوچکتر مانند مغازه ها و رستوران ها استفاده می شوند. در این نوع سیستم ها، ساختمان به چند ناحیه تشخیص با یک یا چند حسگر در هر ناحیه تقسیم می شود. تمام سنسورها و نقاط تماس در این منطقه به یک مدار مخصوص روی کنترل پنل متصل می شوند.
هر تماس یا آلارم در این سیستم از طریق یک کابل دو رشته ای به مدار خاصی متصل می شود. هنگامی که آشکارساز فعال می شود، صفحه کنترل پنل آتش سوزی خطر را نشان می دهد. عیب این سیستم ها این است که برای تعیین منبع دقیق آلارم باید محیط اطراف را به صورت دستی بررسی کرد.
این امر در مواقع اضطراری، به خصوص در مناطقی که تجهیزات زیادی دارند، بسیار زمان بر است. سیستم های اعلام حریق سنتی فقط اطلاعات تشخیصی را ارائه می دهند و اطلاعات و وضعیت هر دستگاه را به صورت جداگانه اطلاع نمی دهند.
نحوه عملکرد سیستم اعلام حریق متعارف
در یک سیستم اعلام حریق متعارف دتکتورها در یک زون یا منطقه خاص شعله، دود یا افزایش دما را حس می کنند. هنگامی که یک دتکتور فعال می شود سیگنالی را به صفحه کنترل ارسال می کند که نشان دهنده وجود آتش سوزی بالقوه در منطقه تعیین شده است. کنترل پنل زون فعال شده را شناسایی می کند اما مکان دقیق دتکتور را تشخیص نمی دهد. هنگامی که کنترل پنل سیگنال را شناسایی می کند اما مکان دقیق دتکتور فعال را نشخص نمی کند. سیستم اعلام حریق با توجه به نوع طراحی سیستم آلارم های صوتی، سیگنال های بصری یا ترکیبی از هر دو را تولید می کنند.
بعد از فعال شدن آلارم افراد حاضر در سالن طبق رویه های اضطراری تعیین شده ساختمان را تخلیه می کنند. پس از بررسی علت آلارم و رفع آن سیستم ریست می شود. سیستم اعلام حریق متعارف اطلاعات کمی در مورد ماهیت یا شدت حریق ارائه می دهد همچنین می توانند ناحیه آسیب دیده را شناسایی کنند اما مکان دقیق دتکتور را تشخیص نمی دهد. این موضوع باعث افزایش زمان لازم برای پیدا کردن منبع حریق است.
اندازه سیستم های اعلام حریق متعارف
این سیستم مناسب ساختمان های کوچک مانند یک دتکتور در هر طبقه یا چند دتکتور در پارکینگ و انبار است و برای ساختمان بزرگ و پر رفت و آمد مناسب نیست.
سیم کشی مدار و نقشه سیستم اعلام حریق متعارف
عملکرد اصلی بخش شروع یک سیستم اعلام حریق، گزارش وضعیت یک فضای حفاظت شده یا وجود آتش است. این قطعات شامل تمام دستگاه‌ها و مدارهایی هستند که سیگنال را به واحد کنترل اعلام حریق (FACU) ارسال می‌کنند، مانند آشکارسازهای حرارت، آشکارسازهای دود، آشکارسازهای مونوکسید کربن، سوئیچ‌های جریان آب، دستگاه‌های فعال دستی و سوئیچ‌های فشار. بسته به سیستم، سیگنال یک دستگاه آغازگر می تواند یک وضعیت هشدار یا یک وضعیت نظارتی ایجاد کند. بر اساس نوع آشکارسازها و FACU، سیگنال ها را می توان از طریق یک مدار دستگاه آغازگر (IDC) برای سیستم های معمولی، یا یک مدار خط سیگنال (SLC) برای سیستم های آدرس پذیر ارسال کرد.
دستگاه های شروع کننده سیستم متعارف معمولاً آشکارسازهایی هستند که از یک کنتاکت سوئیچ برای اتصال هر دو طرف مدار دستگاه شروع کننده با هم استفاده می کنند. با انجام این کار، دستگاه شروع کننده باعث افزایش جریان در مدار می شود که FACU آن را به عنوان یک سیگنال هشدار تعبیر می کند. هنگامی که یک دستگاه مدار را کوتاه می کند، هیچ دستگاه دیگری در آن مدار یا “منطقه” نمی تواند سیگنال ارسال کند. به همین دلیل، هر وسیله ای در مدار یا “منطقه” کل منطقه را در حالت هشدار قرار می دهد. مناطق معمولاً به گونه‌ای طراحی می‌شوند که کسی را قادر می‌سازد تا منطقه‌ای را که زنگ هشدار در آن قرار دارد را به راحتی شناسایی کند، به عنوان مثال، در یک مدرسه ممکن است یک مدار منطقه ورزشگاه و یک مدار منطقه سالن سالن داشته باشید که هر کدام شامل چندین دستگاه است.
طراحی سیستم اعلام حریق متعارف
- در ساختمان‌های یک طبقه مانند خانه‌های ویلایی، هر خانه به عنوان یک زون در نظر گرفته می‌شود. این اقدام از گسترش حریق یا خطرات مشابه از یک خانه به خانه دیگر جلوگیری می‌کند.
- در ساختمان‌های چند طبقه، تخصیص یک زون به هر طبقه باعث بهبود قابلیت‌های سیستم اعلام و اطفا حریق می‌شود. همچنین، باید پلکان اضطراری را به عنوان یک زون مشخص شده تا در مواقع فوری، افراد به سرعت و به صورت ایمن وارد پلکان‌ها شوند.
- موتورخانه و اتاقک آسانسور نیز به عنوان یک زون در نظر گرفته شده‌اند، که این امر کمک می‌کند تا هر حادثه در این بخش‌ها به سرعت شناسایی و مدیریت شود.
- همچنین، محدودیت‌هایی برای ابعاد زون‌ها تعیین شده است؛ مساحت زون باید در حداکثر 2000 متر مربع باشد و طول زون نیز نباید از 3000 متر بیشتر گردد. این محدودیت‌ها به منظور افزایش کارایی و سرعت در شناسایی واحدهای متاثر از حریق تعیین شده است.
- در نهایت، توصیه شده است که تعداد اجزا در هر زون بین 20 تا 24 عدد باشد؛ این موضوع به کاهش خطاها و افزایش دقت در شناسایی واحدهای تحت تأثیر کمک می‌کند.
تجهیزات سیستم اعلام حریق متعارفی
کنترل پنل اعلام حریق
دتکتور دودی، شعله ای، حرارتی و گازی
آژیر
فلاشر
آژیر فلاشر
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر یا هوشمند
از سوی دیگر، سیستم های اعلام حریق آدرس پذیر یا هوشمند، اطلاعات خاصی در مورد هر سنسور ارائه می دهند. سیستم های آدرس پذیر، هوشمند هستند و از یک یا چند سیم کشی تک حلقه برای اتصال انواع مختلف آشکارسازها یا دستگاه های دیگر استفاده می کنند. هر دستگاه (حسگرها و غیره) یک آدرس یا شناسه منحصر به فرد دارد.
کنترل پنل محل دقیق تجهیزات، وضعیت سلامت دستگاه ها، خطاها یا آتش سوزی های رخ داده در هر دستگاه متصل به آن را گزارش می دهد و اطلاعات دریافتی از دستگاه های مختلف توسط کنترل پنل نمایش داده می شود.
سیستم های آدرس پذیر نسبت به سیستم های معمولی انعطاف پذیر، کنترل و سرعت بیشتری را ارائه می دهند، اما پیاده سازی پیچیده تر و گران تری دارند. از این نوع سیستم های اعلام حریق در ساختمان های تجاری بزرگ و مکان های بزرگ با تقاضای بالا استفاده می شود.
اعلام حریق آدرس پذیر چگونه کار می‌کند؟
هر سیستم اعلام حریقی برای مقابله با آتش و انفجار از تجهیزاتی تشکیل شده است، در سیستم متعارف تجهیزات به کار رفته صرفا زون بندی می‌شوند اما در سیستم آدرس پذیر علاوه بر زون بندی، تک تک اجزا کد مخصوص به خود را دارند.
بدین معنی که اگر یک دتکتور دود، در واحد 4، طبقه ششم در یک ساختمان 10 طبقه و 40 واحدی دودی را سنس کند و آنرا به پنل اعلام حریق ارسال کند، دقیقا مشخص است که این دتکتور در کجا واقع شده و اقدامات لازم بعدی متناسب با آن انجام می‌گیرد.
با این کار شما از محل دقیق حریق یا آتش باخبر شده و سریعتر میتوانید برای اطفاء اقدام کنید. این چیزی است که در سیستم‌های اعلام حریق متعارف وجود ندارد و شما صرفا از زونی که دتکتور در آن نصب شده با خبر می‌شوید نه نقطه دقیق حریق.
گام به گام فرآیند کار سیستم اعلام حریق آدرس پذیر
بیایید به صورت گام به گام فرآیند کار این سیستم را تجزیه و تحلیل کنیم:
گام اول- پیکربندی
سیستم اعلام حریق آدرس پذیر به صورت یک لوپ اعلام حریق پیکربندی شده که شامل تجهیزات مختلفی اعم از تمامی دستگاه‌های اعلام حریق مانند ساندرها، VADها، دتکتورها و غیره است.
در این سیستم به نسبت سیستم متعارف، از کابل کمتری استفاده شده و در مقایسه با همان مدل، کاربرد بیشتری در ساختمان‌های بزرگتر دارد.
گام دوم- تعریف پروتکل و اختصاص کد
هر دستگاه یا تجهیز اعلام حریقی در این سیستم از یک پروتکل در سطح کل سیستم استفاده می‌کند. حتما می‌پرسید این پروتکل چیست؟
در واقع تجهیزات مختلف به وسیله این پروتکل با سیستم مرکزی یا پنل اعلام حریق صحبت می‌کنند. پنل مرکزی، هر دستگاه را با استفاده یک کد خاصی می‌شناسد. این شماره یا کد، به عنوان آدرس آن دستگاه شناخته می‌شود؛ به عنوان مثال انواع دتکتور اعلام حریق که در این سیستم به کار رفته، هر کدام کد خاص خودشان را دارند.
البته اختصاص دهی این کد به وسیله یک کارشناس فنی صورت می‌گیرد و همین فرد است که آدرس دقیق دستگاه را به پنل می‌دهد.
گام سوم- گزارش دهی به پنل
پنل مرکزی اعلام حریق به صورت مداوم در ارتباط با دستگاه‌های نصب شده در سیستم است؛ به این ترتیب پنل قادر است تا دقیقا دستگاهی که هشداری را اعلام می‌کند را شناسایی کند. این دستگاه می‌تواند به صورت خودکار (مثل یک دتکتور) بوده یا به صورت دستی (مثل یک کال پوینت دستی) فعال شود.
در این فرآیند محل دقیق حریق و حتی خطاهای سیستم و هشدارهای غیرواقعی در عرض چند ثانیه ارسال شده و اقدامات بعدی صورت می‌گیرد.
اجزای سیستم اعلام حریق
همانطور که پیش تر گفته شد، سیستم های اعلام حریق از اجزای متعددی تشکیل شده اند که عملکرد هر یک از این قطعات در کنار هم منجر به عملکرد کلی سیستم می شود و در نهایت می تواند از آسیب های جبران ناپذیر جلوگیری کند. در ادامه به معرفی برخی از این عناصر می پردازیم:
مرکز کنترل یا کنترل پنل سیستم اعلام حریق
دتکتور دود
دتکتور حرارت
بیم دتکتور
دتکتور ترکیبی یا کومبو
دتکتور شعله
شستی اعلام حریق
زنگ اخبار
آژیر اعلام خطر
باتری پشتیبان
مقاومت انتهای خط
نمایشگر LED
فلاشر
تجهیزات بسیار متنوع دیگر …
مزایای سیستم اعلام حریق آدرس پذیر (addressable)
اگر بخواهیم لیستی از قابلیت‌های این سیستم ارائه کنیم می‌توان موارد زیر را بر شمرد:
- امکان تشخیص دقیق محل حریق
- امکان شناسایی خطاهای سیستم
- امکان تشخیص هشدارهای کاذب
- ظرفیت بالای سیستم برای نصب تجهیزات بیشتر و زون‌های بیشتر
- مناسب برای پروژه‌های متوسط و بزرگ
- دارای واکنشی بسیار سریع
- هزینه نگهداری و تعمیر بسیار پایین
- درصد خطای بسیار پایین و ناچیز
- از طریق صفحه کلید به راحتی قابل تنظیم است.
- در حین تعمیر میتوانید مولفه های میدانی را غیرفعال کنید.
- قابل اتصال به سایر سیستم های امنیتی و همچنین حفاظتی ساختمان
- میتوانید به راحتی آن را به رایانه متصل کرده و از طریق نرم افزار کنترل کنید.
- میتوانید حساسیت ویژه ای را برای هر دتکتور انتخاب کنید.
- هشدارها در چندین مرحله و در قالب پیش هشدار و در نهایت هشدار اصلی بروز پیدا می کند.
- سنسورها این قابلیت را دارند که به طور مداوم مورد آزمایش و نظارت قرار گیرند.
- در صورت ایجاد تغییرات محیطی موثر بر سنسورها، قابلیت جبران وجود دارد.
- انعطاف پذیری بالایی میان روابط ورودی ها و خروجی سیستم ها وجود دارد.
- دارای دقت بالا جهت شناسایی تمامی مولفه های میدانی و همچنین تشخیص دقیق محل آتش سوزی
تجهیزات جانبی سیستم اعلام حریق
با پیشرفت تکنولوژی سیستم های اعلام حریق پیشرفت زیادی کرده و امکانات و فناوری های جدیدی به آن ها اضافه شده است. این امکانات به این معنی است که بسیاری از اقدامات در هنگام آتش سوزی به صورت خودکار انجام می شود و در این زمان نیازی به دخالت انسان نیست.
این ویژگی ها سیستم اعلام حریق را قادر می سازد تا به طور خودکار درب های خروجی ساختمان را باز کرده و سیستم های تهویه مطبوع را خاموش کند. علاوه بر این امکان روشن شدن خودکار پنل های خروجی و فعال شدن فن فشار مثبت و همچنین بستن خودکار دریچه های گاز ساختمان با استفاده از این ترمینال ها وجود خواهد داشت.
سیستم اعلام حریق ساختمان
اگر در یک ساختمان سیستم اعلام حریق تعبیه شده باشد و حادثه آتش سوزی اتفاق بی افتد، دتکتورها با تشخیص اعلام حریق سیگنالی را به کنترل پنل اعلام حریق ارسال می کنند. هنگامی که این سیگنال به پنل اعلام حریق مرکزی ساختمان ارسال می شود، یک وضعیت هشدار رخ می دهد و باعث می شود که هشدار به ساکنان نیز برسد تا محل را تخلیه کنند. در واقع، برای سیستم پنل کنترل، سناریوی اعلام خطر به معنای خطر فوری برای مال و جان ساکنان ساختمان محسوب می شود.
استانداردهای مربوط به سیستم اعلام حریق
از جمله استانداردهای سیستم اعلام حریق می‌توان NFPA72, 54-UL, LPCB, EVPU, EN و BS5839 و FM را نام برد.
استانداردهای سیستم اعلام حریق شامل مجموعه‌ای از الزامات و دستورالعمل‌هایی هستند که برای طراحی، نصب، نگهداری، ساخت و آزمایش سیستم‌های اعلام حریق تعریف شده‌اند. این استانداردها برای تضمین کارایی و اطمینان از عملکرد موثر سیستم‌ها در زمان نیاز به آن‌ها ضروری هستند.
این استانداردها به طور مرتب به‌روزرسانی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که با پیشرفت‌های فناوری و تغییرات در الزامات ایمنی همگام باشند. برای سیستم‌های اعلام حریق در هر کشور یا منطقه، ممکن است استانداردها و قوانین خاصی وجود داشته باشد که باید رعایت شوند
چه نوع سیستم اعلام حریق توصیه می شود؟
بحث های زیادی در مورد اینکه کدام سیستم اعلام حریق بهتر است وجود دارد:
از آنجایی که دود یونیزاسیون و دود فوتوالکتریک برای تشخیص حریق مناسب هستند و از آنجایی که هیچ کس نمی تواند نوع آتش سوزی خانه را پیش بینی کند، توصیه می شود که هر خانه و فضای اشغال شده دارای سیستم اعلام حریق یونیزاسیون و فوتوالکتریک باشد و یا هشدارهای دود سنسور دوگانه (که شامل سنسورهای دود یونیزاسیون و دود فوتوالکتریک هستند) را نصب کنند.
بنابراین، در بهترین حالت، بهتر است هر دو سیستم حفاظت از حریق موجود را که بهترین راه برای محافظت از آسیب اموال و کاهش خسارت آتش سوزی هستند، نصب کنید.